Bergama Antik Kenti, Osmanlı İmparatorluğu döneminde gerçekleştirilen arkeolojik kazılarla dünya mirasına kazandırıldı. Ancak bu kazılar, Bergama'nın en değerli eserlerinin Almanya'ya kaçırılmasına yol açarak büyük bir kültürel kayba neden oldu. Alman arkeolog Carl Humann tarafından yürütülen bu kazılar sonucunda, Bergama’nın tarihi eserleri Berlin’de sergilenmeye başlandı. Türkiye ise bu hazineleri geri almak için uzun yıllardır diplomatik ve hukuki bir mücadele yürütüyor.
Bergama’nın Tarihi ve Kültürel Önemi
İzmir’in kuzeyinde yer alan Bergama (Pergamon) Antik Kenti, Helenistik dönemden kalma önemli bir yerleşim alanıdır. MÖ 3. yüzyılda Attalos Hanedanlığı’nın merkezi olan Bergama, Roma döneminde de büyük bir kültürel ve ticari merkez haline gelmiştir. Kent, görkemli tapınakları, kütüphanesi, tiyatroları ve özellikle sağlık merkezi Asklepion ile antik dünyanın en önemli bilim ve sanat merkezlerinden biri olarak kabul edilmektedir.
Bergama’nın Yağmalanan Eserleri
Bergama'nın zengin kültürel mirası, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde Alman arkeologların dikkatini çekti. Carl Humann, 1871 yılında Bergama’da başlattığı kazılarda, özellikle Zeus Sunağı gibi önemli eserleri ortaya çıkardı. Ancak bu eserler, dönemin Osmanlı hükümetinin verdiği izinlerle Almanya’ya götürüldü ve bugün Berlin’deki Bergama Müzesi’nde sergileniyor. Bu süreç, Osmanlı İmparatorluğu’nun zayıf olduğu bir dönemde yaşandığı için, eserlerin Avrupa’ya kaçırılması, kültürel bir hırsızlık olarak değerlendiriliyor.
Türkiye’nin Geri Alma Mücadelesi
Türkiye, yurt dışına kaçırılan eserlerini geri almak için 20. yüzyılın ortalarından itibaren yoğun bir diplomatik ve hukuki mücadele yürütmeye başladı. Ancak Bergama’dan Almanya’ya kaçırılan eserlerin geri alınması, bu sürecin en zorlu aşamalarından biri oldu. Almanya, bu eserlerin yasal yollarla çıkarıldığını iddia ederken, Türkiye ise bu eserlerin Osmanlı’nın zayıf olduğu bir dönemde kaçırıldığını ve bu durumun modern hukuk kurallarına aykırı olduğunu savunuyor.
Uzmanların Görüşleri ve Etik Tartışmalar
Kültürel miras uzmanları, Bergama’daki arkeolojik kazıların Batılı güçlerin kültürel sömürgeciliğinin bir parçası olduğunu vurguluyor. Prof. Dr. Zeynep Çelik, Carl Humann ve diğer Batılı arkeologların Osmanlı topraklarında bilimsel araştırma bahanesiyle değerli kültürel varlıkları çalarak kendi ülkelerine götürdüklerini belirtiyor. Arkeolog Dr. Nevzat Kaya ise bu kazıların Osmanlı döneminde yapılmış olmasının, iade taleplerini hukuki açıdan karmaşık hale getirdiğini ifade ediyor.
Kültürel Mirasın Geri Dönüşü Mümkün mü?
Türkiye'nin Bergama’dan kaçırılan eserleri geri almak için yürüttüğü mücadele, uluslararası hukuki ve diplomatik engellere rağmen devam ediyor. Uluslararası toplumun kültürel mirasın korunmasına yönelik artan hassasiyeti, bu sürecin Türkiye lehine sonuçlanması konusunda umut verici gelişmeler sunuyor.
