Diyarbakır'ın Eğil ilçesindeki tarihi kalede sürdürülen arkeolojik kazılar, Hristiyan din adamlarına ait olduğu düşünülen iki mezarın ortaya çıkarılmasıyla dikkatleri yeniden bu bölgeye çekti.
Kur'an-ı Kerim'de isimleri geçen Zülkifl ve Elyesa peygamberlerin defnedildiğine inanılan, doğal güzellikleriyle ünlü Kralkızı Baraj Gölü’ne ev sahipliği yapan Eğil, aynı zamanda su sarnıçları ve tarihi yapılarıyla da ilgi gören bir yer. 2021 yılında başlatılan kazılar, Dicle Üniversitesi Arkeoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. Vecihi Özkaya'nın öncülüğünde devam ediyor. Çalışmalar, derin vadilerle çevrili ve yekpare kaya üzerine inşa edilmiş Eğil Kalesi'nde sürdürülüyor.
Özellikle yaklaşık 1900 yıllık olduğu tahmin edilen ve duvarlarında pek çok haç sembolü barındıran kaya kilisenin çevresinde yoğunlaştırılan kazılarda, kilisenin alt kısmında, ayin izleri taşıyan ve farklı haç motifleriyle süslenmiş iki mezar bulundu.
Kazı Başkanı Prof. Dr. Özkaya, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Eğil Kalesi'ndeki kazıların bölgenin kültürel mirasını gün yüzüne çıkarmak amacıyla yapıldığını belirtti. Özkaya, Eğil’in Müslümanlar kadar Hristiyan ve Yahudi inançları açısından da önemli bir merkez olduğunu ifade ederek, kazılarda Hristiyan kültürüne ait değerlerin ortaya çıkmaya başladığını söyledi.
Bu yıl özellikle kaya kilisenin çevresine odaklandıklarını belirten Özkaya, “Yaptığımız çalışmalarla, buranın sadece bir kaya kilisesi değil, aynı zamanda bir kilise kompleksi olarak inşa edildiğini gördük. Kilisenin alt kısmında, dini mimariye uygun şekilde tasarlanmış iki mağara tespit ettik. Bu mezarın, Hristiyan azizlerinden birine ait olabileceği ihtimali bizi bu alanda daha derinlemesine araştırmaya sevk etti. Araştırmalarımız, milattan sonra 1. yüzyıl ile 6. yüzyıl arasında bu kilisenin bölge ve Hristiyan dünyası için önemli bir merkez olduğunu gösteriyor," dedi.
Özkaya, kaya kilisesindeki mezarın Ermeni kayıtlarına göre, milattan sonra 50 yılında Bingöl bölgesinde katledilen ve Hristiyan azizlerinden biri olarak bilinen Thaddeus ya da yerel ismiyle Mar Addai’ye ait olabileceği ihtimalinin güçlendiğini ifade etti. “Aziz Thaddeus’un Hz. İsa’yı gördüğü, ondan emir aldığı ve emirlerini tebliğ ederken Bingöl bölgesinde şehit edildiği biliniyor. Elde ettiğimiz veriler, bu geniş alanın Aziz Thaddeus'a ait olabileceğine işaret ediyor,” şeklinde konuştu.
Özkaya, doğal görünseler de insan eliyle şekillendirilen mezarların, girişlerinde örülen duvarlarla koruma altına alındığını belirtti. “Mağaralarda, ayin düzenlendiğine dair is ve adak yerleri gibi izler bulduk. Bu izler, buraların Hristiyan azizlerine ait mezar yerleri olabileceğini düşündürüyor,” dedi. Mezarların bulunduğu alanın yaklaşık 1900 yıl öncesine, mezarların ise 1600 ile 1900 yıl öncesine tarihlendiğini ifade eden Özkaya, duvarlara işlenmiş haç biçimlerinin ve sembollerin burada kutsal kişilerin gömülü olabileceğine işaret ettiğini belirtti.
Prof. Dr. Özkaya, bölgedeki "aziz" mezarlarının Hristiyan dünyası için büyük önem taşıdığını vurguladı. Kazı çalışmalarının 2024 yılında kaya kilisesinin tamamlanması ve saray baş kule kazılarına geçilmesiyle devam edeceğini açıklayan Özkaya, Eğil Kalesi’ni tüm kültürel değerleriyle tarihe kazandırmayı amaçladıklarını ifade etti.
En erken Hristiyanlık dönemine ait izler bulduklarını belirten Özkaya, ilerleyen çalışmalarda İslamiyet’e dair ilk izleri de tespit etmeyi hedeflediklerini sözlerine ekledi.
