Alp Er Tunga...
Alp Er Tunga, veya Alp Er Tonğa, efsanevi
bir Türk hakanıdır.
Alp, yiğit, kahraman, bahadır, Er, erkek, adam
ve tonğa" babür-bebür anlamındadır.
Zaman zaman Saka Hanı olarak bahsedilir.
Tunga sözcüğü aslında leopar cinsinden yırtıcı bir hayvanın adıdır.
Bir yiğitlik simgesi olarak alplara isim diye verilir. Uzun saçlı olmak Tunga'yı çağrıştırdığı için alpler saç uzatırlar.
Ayrıca cengaverler yırtıcı hayvanların özellikle de aslan, kaplan, pars, tunga gibi hayvanların postlarını giyerler. Bu postlar savaşçılığın sembolüdür.
Alpar Tunga Han, yanında iki tane tunga ''leopar'' ile resmedilir, sırtında da bir post vardır, postun dişleri başının üzerinden görünür.
Tüm Türk Dünyasında olduğu kadar, İran ve Ortadoğu halklarının pek çoğu tarafından tanınır. Selçukluların 33 atasından biri olarak sayılır. Yeraltındaki 100 sütunlu demir sarayında yaşar. Alpar ''Alper'' sıfatıyla anılır.
İran mitolojisinde adı Afrasyab olarak geçer.
Yaşamıyla ilgili bilgiler efsanelere dayanan Alp Er Tunga'nın, Turancılarca Türklerin eski atalarının soyundan geldiği öne sürülür.
Ayrıca, Divan-ı Lügati't-Türk'te ve Kutadgu Bilig'de, İran destanı Şehname'nin kahramanlarından Efrasiyab ''Afrasyab'la'' aynı kişi olduğu belirtilir. Şehname'ye göre İran, Turan savaşları sırasında Zaloğlu Rüstem ile giriştiği mücadele sırasında pusuya düşürülüp öldürülmüştür.
Öldürülmesiyle ilgili Alp Er Tunga Sagusu, Divan-ı Lügati't-Türk'ün çeşitli yerlerinde örnek metin olarak verildiği söylenmektedir.
Çeşitli kaynaklarda Alp Er Tunga
Orhun Yazıtlarında "Alp Er" ve "Tunga" isimleri
Tunga tigin.
"tunga tigin yoghinda kiri ölürtimiz."
Alp Er ismi, Altay Dağlarından bulunan eski runik Türk yazıtlarında da bahsedilmiştir.
Orhun Yazıtlarıında ''i, kuzey. 7, ii, doğu. 31'',
Kül Tigin 714 yılında Oğuzlara karşı beşinci defa yaptığı seferi başarı ile kazanınca, hitabeye şöyle yazdırmıştır.
Divanu Lügati't-Türk'te Alp Er Tunga
Kaşgarlı Mahmud'un kızı olduğunu belirttikten sonra; "Çünkü Kaz'ın babası olan "Tonğa Alp Er" Afrasyap demektir; "Merv" şehrini yapan zattır" sözleriyle Efrasiyab ve Alp Er Tunga'nın aynı kişiler olduğunu bildirir.
Kutadgu Bilig'de Alp Er Tunga
Yusuf Has Hacib'in Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han'a armağan olarak sunduğu Kutadgu Bilig adlı eserinde dünya hükümdarları içinde en adaletli olanların
Türk hükümdarları olduğunu ve onların içinde adı meşhur olanın Taciklerin ''İranlıların'' Efrasiyab dedikleri Alp Er Tonga olduğunu belirtir.
Ayrıca Efrasiyab'dan şu sözlerle bahseder:
"Kent; Şeher. Bu kelmeden alınaraq Qaşqar üçün "Ordu Kend" derler.
Hanın oturduğu şeher demekdir.
Çünki Afrasiyab, havası gözel olduğu üçün burada otururdu."
Alp Er Tunga Ağıtları:
Saka Türkçesi:
''Alp Er Tunga öldi mü?
Isız ajun kaldı mu?
Ödlek öçin aldı mu?
Emdi yürek yırtılur.
***
Ödlek yırag közetti.
Oğrun tuzağ uzattı.
Begler begin azıttı.
Kaçsa kah kurtulur?
***
Begler atın urgurup.
Kadgu anı turgurup.
Mengzi yüzi sargarup.
Korkum angar türtülür.
***
Uluşıp eren börleyü.
Yırtıp yaka urlayu.
Sıkrıp üni yırlayu.
Sığtap közi örtülür.
***
Könglüm için ötedi.
Yitmiş yaşıg kartadı.
Kiçmiş ödig irtedi.
Tün kün kiçip irtelür.''
***
Günümüz Türkçesi:
''Alp Er Tunga öldü mü?
Dünya ıssız kaldı mı?
Felek öcünü aldı mı?
Şimdi yürek yırtılır.
***
Felek yarar gözetti.
Gizli tuzak uzattı.
Beylerbeyini kaptı.
Kaçsa nasıl kurtulur?
***
Beğler atlarını yordular.
Kaygı onları durdurdu.
Benizleri yüzleri sarardı.
Safran sürülmüş gibi oldular.
***
Erler kurt gibi uludular.
Hıçkırıp yaka yırttılar.
Kısık seslerle haykırdılar.
Ağlamaktan gözleri kapandı.
***
Gönlüm içten yandı.
Yetmiş yaş yaşlandı.
Geçmiş zaman arandı.
Tüm günler geçse de,
Yine de aranır.''
