Piri Baba...
Merzifon ilçesi Nusratiye mahallesinde yüksekçe bir mevkide yer alan Pir-i Baba türbesi yörenin önemli ziyaretgahlarındandır.
Pir-i Baba'nın yaşamı ile ilgili ayrıntılı bilgiler ne yazık ki
günümüze ulaşamamıştır.
Bununla birlikte O'nunla ilgili bilgi veren kaynakların başında Evliya Çelebi
seyahatnamesi gelir.
Evliya Çelebi Merzifon'a geldiğinde Pir-i baba türbesine uğradığını,
O'nun Hoca Ahmed Yesevi'nin izniyle Anadolu'ya gelip Merzifon'a yerleştiğini,
ara sıra hamamlarda yatan ve Allah aşkı ile deli divane olmuş bir veli olduğunu belirttikten sonra, Pir-i Baba'nın bir çok övünülecek yanının olduğunu yazmaktadır.
Ayrıca Evliya Çelebi, Pir-i Baba dergahından söz ederken
de dergahın büyük kubbelerle süslü olduğunu ve buranın aşevi ve derviş hücreleriyle donatılmış olduğunu, burada her gece ikiyüz insanın konakladığını ve Pir-i Baba'nın başı açık iki yüz dervişinin bulunduğunu yazmaktadır.
Evliya Çelebi'nin vermiş olduğu bilgilerden hareketle Fuad Köprülü'de Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar adlı eserinde Pir-i Baba'nın ''Pir Dede'' Hoca Ahmed Yesevi'nin Anadolu'ya gönderilen halifelerinden olduğunu kabul etmektedir.
Yine bir başka eserde ise, Pir-i Baba Hacı Bektaş Veli'nin
müritlerinden biri olarak gösterilmektedir.
Ayrıca Amasya Tarihi'nde ise, Horasanlı olarak takdim edilen Pir-i Baba'nın Tarihte Merzifon'da bir zaviye yaptırdığı ve bu zaviye için vakıf
tanzim ettirerek Merzifon'u ihya edenlerden olduğu yazılmaktadır.
Piri Baba türbesine girebilmek için önce birkaç basamaklı bir merdivenden revak kısmına girilir.
Türbe iki katlı olarak yapılmış olup, Alt kat cenazelik kısmıdır.
Ziyaret edilen üst kat ise, sandukanın bulunduğu kısımdır.
Buradaki sanduka alışılmışın dışında yüksek ve geniş bir biçimdedir.
Sanduka dışa taşıntı yapan bir kaide üzerinde yer almakta ve türbe mekanının tam ortasında olup, bu mekanın büyük bir kısmını kaplamaktadır.
Ahşap sandukanın üzerinde yeşil renkte bir örtü bulunmaktadır.
Piri Baba türbesi kare mekanlı ve üzeri tek kubbelidir.
Sekizgen kasnaklı kubbeye geçiş dilimli troplarla sağlanmıştır.
Türbe moloz taş malzeme ile yapılmış ve önde yer alan iki gözlü revak kısmında
ise, molz taş ve tuğla malzeme kullanılmıştır.
Ayrıca eserin beden duvarları ve kubbe kasnağı üzerinde
tuğla dizilerinden oluşan kirpi saçaklar bulunmaktadır.
Türbe doğu ve batı duvarlarında, kubbe kasnağı seviyesinde açılmış bulunan küçük birer pencere ile güney cephede yer alan bir pencereyle
aydınlanmakta ve genel yapısı itibariyle dışa kapalı bir görünüm arz etmektedir. Ayrıca türbenin güney cephesi alınlığında ise, çini bezeme izleri görülmektedir.
Türbe üzerinde yapımıyla ilgili herhangi bir yazıt bulunmadığı için kesin yapım tarihi hakkında bir bilgiye sahip değiliz.
Fakat mimari özelliklerinden hareketle 15.yüzyılda yapılmış olabileceği kabul
edilebilir.
Bu noktada Amasya Tarihinde konuyla ilgili az da olsa verilen bilgi tarihleme konusundaki görüşümüzü desteklemektedir.
Bütün bunlarla birlikte Dünden Bugüne Merzifon adlı eserde türbeyi
yapan ustanın Şamlıoğlu Hoca İbrahim adlı bir usta olduğu hakkında bilgi bulunmaktadır.
Bu bilgi el yazması halinde bulunan ve kimin tarafından ne zaman yazıldığı bilinmeyen Menakıb-ı Pir-i Baba adlı eserden naklen verilmekteyse de bugün sözü edilen eserin akıbeti hakkında ne yazık ki bilgi sahibi
değiliz.
Pir-i Baba türbesi içerisinde çok sayıda ağaç bulunan geniş bir bahçeye sahiptir. Bahçe gerisinde kuruluk ve mutfak gibi müştemilatı da bulunmaktadır.
Ayrıca türbenin güney kısmında birde mezarlık yer almaktadır.
Pir-i Baba türbesi Sanat Tarihimiz açısından da önemli bir yere sahiptir.
Çünkü içerisinde yer alan duvar resimleri Osmanlı resim sanatının seçkin örnekleri arasındadır.
Burada olabildiğince bütün iç mekan kök boyalarla bezenmiş bir durumdadır. Bilindiği gibi zülfikar, Hz. Muhammed tarafından Hz.Ali'ye armağan edilmiş olan kılıçtır.
İşte bunun içindir ki burada resmedilen derviş baltası, tespih,
zülfikar ve keşkül gibi olgular tekke-zaviyederviş anlayışındaki öğelerin sembolik birer anlatımıdır.
Osmanlıca yazılmış olan yazıtın okunuşu ve Türkçe anlamı
aşağıya çıkarılmıştır:
Zair gir bu makama bahulus baihtiram
Kıl ziyaret merkad-ı Pir-i Baba zir bu makam
''Ziyaretçiler ! bu makama gönül temizliği ve hürmet ile girip, bu makamın altındaki Pir-i
Baba'nın mezarını ziyaret edin...
